در این یادداشت کوتاه سعی بر آن است به قسمتی از این پرسش مهم تاریخی در حد توان اندک نگارنده پاسخ دهیم که یزید چگونه حکومت کرد که با به قدرت رسیدن وی چهار گوشه جهان اسلام به طغیان برخواست و برخی تا پای جان در برابر به رسمیت شناختن او و حکومتش ایستادگی کردند؟
رفسنجان زیبا| در یادداشت گذشته به بررسی اندیشه سیاسی حکومت بنی امیه پرداختیم؛ همانطور که بیان شد، برای اولین بار در اسلام با به حکومت رسیدن بنی امیه شکل حکومت به سلطنت مطلقه تغییر کرد و همین مهم، دلیل اصلی مخالفت گروه های بسیاری با نوع حکومت بنی سفیان در دمشق گردید.
اما با روی کار آمدن یزید، مخالفت ها در برابر حکومت وی از حد خطبه و سخنرانی به مقابله عملی کشیده شد؛ اشخاص و گروه های مهمی در برابر خلافت او ایستادگی کردند که امام حسین بن علی (ع) مهم ترین آنان بود.
در این یادداشت کوتاه سعی بر آن است به قسمتی از این پرسش مهم تاریخی در حد توان اندک نگارنده پاسخ دهیم که یزید چگونه حکومت کرد که با به قدرت رسیدن وی چهار گوشه جهان اسلام به طغیان برخواست و برخی تا پای جان در برابر به رسمیت شناختن او و حکومتش ایستادگی کردند؟
از آنجا که شناخت شخصیت افراد دخیل در این امر سیاسی جدای از نظریه ها و ساختارها ابزار مهمی در تحلیل و تبیین وقایع سیاسی است؛ قبل از بررسی وقایل دوره سه ساله حکومت یزید و پرداختن به چرایی آن لازم است به شناخت تربیت و شخصیت خود او پرداخت که امکان فهم بهتر وقایع دوران خلافت آن را میسر می کند.
یزید بن معاویه بن ابی سفیان به سال ۲۶ هجری قمری در شام متولد شد؛ پدرش معاویه پسر ابوسفیان، بزرگ قبیله بنی امیه بود که به حکم خلیفه دوم پس از مرگ برادرش حکومت شام را در اختیار گرفت.
ابوسفیان جد یزید، مهتر بنی امیه از قبیله قریش و بزرگ مکه در دوره جاهلیت بود؛ ابوسفیان و خاندانش هر چه توانستند بر علیه اسلام و مسلمانان به انجام رساندند و تنها زمانی تن به پذیرش اسلام دادند، که لشکر پیامبر(ص) خود را به دروازه های مکه رسانده بود.
معاویه بعدها در دستگاه خلافت اسلامی دارای جایگاهی شد و با تکیه بر مکر و حیله کار را به آن جا رساند که در سال ۴۱ هجری خلافت اسلامی را به چنگ آورد.
مادر یزید که مهم ترین عنصر تشکیل دهنده شخصیت اوست، زنی بادیه نشین از قبیله بنی کلب است؛ مسکن اصلی قبیله بنی کلب صحرا و بادیه منطقه شام بود.
دلبستگی این زن به محیط وحشی بیابان تا آن جا بود که پیوسته از حضور در شهر و رعایت قواعد مدنیت و شهر نشینی گلایه داشت؛ اشعار او در مذمت حضور در کاخ معاویه گواه این مدعا است.
تاریخ در خصوص دین و آیین او به صراحت سخن نگفته اما نقل است که مادر یزید مسیحی بود و تا آخر عمر بر این آیین باقی مانده است.
معاویه با شنیدن گلایه های «میسون» مادر یزید، او را به همراه فرزندی که در شکم داشت به بادیه نزد قبیله بنی کلب فرستاد؛ تربیت بدوی صحرا یزید را به گونه ای بار آورد که نه چون حاکمان گذشته آشنایی با احکام اسلام داشت و نه چون اجداد خود بهره ای از مکر و سیاست.
یزید چون مردمان بادیه خوب شعر می گفت؛ اما با اسلام و دانش آن سروکاری نداشت؛ به شراب و بزم علاقه داشت اما میانه ای با زهد و تقوا نداشت؛ سوارکاری ماهر بود اما در امر سیاست چون بادیه نشینان می اندیشد و عمل می کرد.
بیراه نیست اگر ریشه اقدامات جنایتکارانه او را در همین خوی و سلیقه بادیه نشین او جستجو کنیم که بی شک اقدامات او نه در چهارچوب آیین اسلام جایی داشت و نه در قواعد مملکت داری.
در سه سال حکومت یزید سه واقعه هولناک ارکان جامعه اسلامی را به لرزه درآورد: فاجعه عاشورا در سال ۶۱ هجری، واقعه حره در ۶۳ هجری و محاصره مکه در۶۴هجری.
شهادت مظلومانه حسین بن علی(ع) جدای از جایگاه آن در نزد شیعیان اهل بیت، تأثیری شوکه کننده در افکار عمومی جامعه اسلامی آن روز داشت؛ اینکه یزد پسر دختر رسول الله (ص) را که جایگاهی ممتاز از نظر حسب و نسب و شخصیت دینی در میان جامعه اسلامی داشت به آن شکل فجیع به قتل رسانده بود، زلزله ای بود که چهارستون دنیای اسلام آن روز را لرزاند.
حسین بن علی (ع) در ۶۱ هجری مهم ترین و شریف‌ترین شخصیت جهان اسلام در آن روز بود؛ حسین(ع) نوه رسول الله (ص) فرزند دو چهره درخشان تاریخ اسلام، فاطمه زهرا(س) و علی مرتضی(ع) بود که حتی قاتلان او نیز می دانستند که او بهترین و شریف‌ترین انسان روزگار است.
یزید در حالی کمر به قتل حسین(ع) بست که بنا به قول معروف معاویه به او وصیت کرده بود که اگر حسین(ع) با تو بیعت نکرد او را به خود وا بگذار؛ بی شک توصیه معاویه از سر سیاست بود نه درد دین.
شهادت حسین بن علی(ع) به آن شکل فجیع چنان جامعه اسلامی را در بهت و حیرت فرو برد که از گوشه و کنار بلاد اسلامی صدای معترضان به حکومت بنی امیه و حاکمیت یزید بلند شد.
در سال ۶۳ هجری حاکم مدینه برای تلطیف فضای سیاسی شهر و تحبیب قلوب مسلمین مقدمات سفر هیأتی از بزرگان مدینه را به شام و ملاقات با یزید فراهم کرد.
هیأت اعزامی در شام سلوک و شخصیت یزید را از نزدیک مشاهده کرد و هنگام بازگشت به مدینه گواهی به فسق و فساد یزید داد و مردم را برای قیام بر علیه او شوراند.
فرزند معاویه حتی توان فهم این را نداشت یا اصلا! لازم نمی دید در برابر بزرگان مردم مدینه که هر کدام سابقه ای طولانی در اسلام و مسلمانی و زهد داشتند ظاهر اسلام را حفظ کند و به شرابخواری و قمار… نپردازد.
یزید برای فرونشاندن شورش مردم مدینه سپاهی را به فرماندهی مسلم بن عقبه به سمت حجاز فرستاد؛ مسلم پس از فتح مدینه به مدت سه روز جان و مال و ناموس مردم شهر را بر سپاه شام حلال اعلام کرد؛ این فرمان فاجعه ای را به بار آورد که تاریخ اسلام مانند آن را ندیده است.
بنا به نقل تاریخ، در این فاجعه جمعیت بزرگی از مردم مدینه که در میان آنان ۸۰ صحابه رسول الله (ص) و ۷۰۰ حافظ قرآن حضور داشتند به قتل رسیدند.
از جنایات سپاه شام داستان های تکان دهنده بسیاری روایت شده، که قلم از بیان آن شرم دارد؛ سربسته آنکه تا مدت ها در شهر پیامبر(ص) کودکان نامشروع جنایات سربازان بنی امیه متولد می شدند.
مسلم بن عقبه بعد از سه روز کشتار و تجاوز، نجات یافتگان این فاجعه را در محلی جمع کرد و از آنان برای یزید بیعت طلب کرد؛ مسلم هر که را با یزید بیعت نکرد، گردن زد.
سپاه شام پس از غارت مدینه برای سرکوب اهل مکه که به سرکردگی عبدالله بن زبیر سر به شورش برداشته بود، عازم مکه شد؛ مسلم بن عقبه در میانه راه به سبب بیماری به هلاکت رسید و حصین به نمیر به فرماندهی لشکر شام رسید.
لشکر شام که با مقاومت مردم مکه رو به رو شده بود، دست به محاصره شهر زد؛ پس از مدتی و برای تسلط به شهر، شامیان با استفاده از منجنیق اقدام به کوبیدن مکه و مسجدالحرام کردند.
بدین ترتیب سپاه یزد با جسارت تمام حرمت حرم امن الهی را نیز شکستند و با کوزه های آتشین کعبه را به آتش کشیدند؛ سپاه شام در محاصره مکه بود که خبر هلاکت یزید به آنان رسید.
بدین گونه حکومت سه سال و چند ماه یزید (از ۱۵رجب ۶۰ هجری تا ۱۴ ربیع الاول ۶۴ هجری) در حالی به پایان رسید که او حرمتی در دین اسلام باقی نگذاشته بود که آن را نشکسته باشد.
یزید تمامی محرمات و مقدسات اسلام را در ظاهر و باطن زیر پا گذاشت؛ حکومت او علاوه بر قتل فرزند رسول خدا(ص) و اسارت اهل بیت ایشان، حرمت شهر پیغمبر و حرم الهی را نیز به بدترین شکل ممکن زیر پا نهاد و حسین (ع) به قیمت فدا کردن همه هستی خود حاضر به بیعت با چنین شخصی و چنان حکومتی نشد.
به قلم سید مرتضی سید حسینی | دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی
